قضیه آکایسو و نکات اصلی و قابل تامل رای

قضیه آکایسو یک از مهمترین مسائلی است که در زمینه حقوق بین الملل و بویژه حقوق بین الملل کیفری مطرح شده است ، این رای از جهات مختلفی حائز اهمیت است که از جمله آنها ، نحوه تصمیم گیری قضات در دیوان با توجه به کیفیات مشدده ، تعریف شکنجه و جنایت علیه بشریت ، تعریف گروههای اقلیت مورد حمایت دیوان و ... . در این نوشتار به اجمال به بررسی برخی نکات اصلی رای در این قضیه می پردازیم  
برای دانلود اصل رای 
 به لینک زیر مراجه کنید : 
http://www.unictr.org/
 
آکایسو ، خود تابا-رواندایی بود ، به جهت ویژگی های شخصیتی که داشت مورد احترام و قبول اهالی شهر خود بود و اطمینان انها را به خود جلب کرده بود ؛ او پلیس محلی را در اختیار انحصاری خود داشت و مسئول اجرای قانون و مقررات بود و تصدی عملیات اجرائی و نظم عمومی را به عنوان فرماندار برعهده داشت ؛ اطمینانی که مردم نسبت به وی داشتند ، منجر شده بود که او هر دستوری بدهد مردم آن را به عنوان وظیفه خود انجام دهند ، از جمله دستور قتل . وی با استفاده از قدرت زیاد خود در سال 1994 مردم را تحریک و تشویق کرد به نسل کشی دست بزنند ، در حالی که او وظیفه حمایت و امنیت آنها را داشت . او با سوء استفاده از اختیارات خود که هرچند اختیارات عملی و بالفعل او (De facto) بیشتر از اختیارات قانونی (De jure) بود ، در 1994 جنایات زیادی را انجام داد که به نظر شروع آن با دستور او از 19 آوریل آن سال است در کشته شدن معلم مدرسه توسط مردم محلی و میلیشا با کبریت و وسایل کشاورزی . همچنین او در سخنرانی های خود (تحریک مستقیم) هوتو ها را تشویق به کشتن توتسی ها می کرد و میگفت که آنها دشمن هستند و عامل بدبختی ما هوتوها . او شخصا افراد را تهدید می کرد و از آنها بازجوئی می نمود .

در 1998 ، پنجاه سال بعد از تصویب قرارداد جلوگیری از کشتار جمعی و برای اولین بار ، دادگاه بین المللی رواندا ، شخصی به نام ژان پل آکایسو را به جرم کشتار جمعی محکوم کرد (www.un.org/ictr) . رای آکایسو اولین اقدام عملی یک دادگاه بین المللی در اجرای کنوانسیون 1948 به شمار می رود که به فقد تعاریف گروه در اسناد بین المللی کمک کرد ؛ در صدد رفع این خلا برامده و گروه را دارای ماهیتی با ثبات و دوام (اعم از اردای یا غیرارادی) توصیف نموده است ؛ ناگفته نماند که بر همین اساس گروههای کم دوام مثل گروه اقتصادی و فرهنگی ، به نظر خارج از شمول گروههای مورد حمایت هستند ، که این نقص همچنان در کشتار پانزده میلیون تبعه شوروی سابق به عنوان ((دشمنان ملت و طبقات)) باقی می ماند ، چراکه شرایط مذکور را نداشتند. طبق کنوانسیون 1948 ماده 2 و طبق اساسنامه ICC ماده 6 ، گروه محدود به 4 گروه است . امام مطابق کنوانسیون حقوق بشر که یک روز بعد از کنوانسیون 1948 به تصویب رسید ، "همه انسانها و گروهها با هم برابر هستند"  ونه صرفا گروه ، stable & permanent . این نقص بر ICC وارد است که پس از گذشت سالها از کنوانسیون 1948 ، بین گروههای مورد حمایت تبعیض قائل شده است .؛ حال می بینیم که در قضیه آکایسو تعریف گسترده ای از گروه شده است که نزدیکتر به کنوانسیون مذکور و برابری افراد می باشد .

دادستان به موجب ماده 7 اساسنامه دیوان که دارای اختیار برای تعقیب است ، کیفرخواست خود را در فوریه 1996 ارائه می دهد. وی پس از شرح مفصل جنایاتی که آکایسو مرتکب شده است ، او را به کشتار جمعی ، جرایم علیه بشریت و نقض ماده 3 قراردادهای ژنو 1949 و پروتکل الحاقی 1977 متهم می کند و در ژوئن 1996 کیفرخواست اصلاحی می دهد .
در رای داداگاه آکایسو ، دیوان به محاکم نونرنبگ و توکیو در قضیه آیشمن ، باربی ، توویر و پاپن نیز در جهت توسعه مترقیانه و مفوهم و جنایت علیه بشریت نیز توجه می نماید .
 
اتهامات کلی مندرج در پاراگراف 5-11 کیفرخواست
این بخش بیشتر شامل سوالات مختلف و پیچیده ای از واقعیت های موجود و عناصر حقوقی جرایم ژنوساید ، جرایم علیه بشریت ، نقض حقوق بشردوستانه بین المللی ، جرایم مندرج در مواد 2،3،4 اساسنامه دادگاه رواندا می باشد که متهم به موجب آنها محکوم شد .
در این مرحله چند تن از شهود حادثه در نزد حاضر شده و علاوه بر بیان پیشینه ای تاریخی ، وضعیت کلی رواندا سابق و در طول سال 1994 اظهارات خود را بیان کردند . از جمله شهود دکتر زکریا بود که به شهادت قتل عام گسترده غیرنظامیان از 13 تا 24 آوریل 1994 در رواندا اذعان داشت ، همچنین او اظهاراتی را در مشاهدات خود و حتی سوء رفتار بر راننده خود را در بازدید از مناطق بیان کرد .او بعد از شهادت درمورد جنایت علیه توتسی ها در بیمارستانی که غیرنظامیان توتسی در انجا بودند ، شهادت داد که در 16 آوریل 1994 در کلیسای kibeho 2 تا 4 هزار توتسی کشته شده بودند ؛ او شهادت داد که در 19 آوریل 1994 شهروندان توتسی قتل عام (massacred) شده بودند در روستاهای سراسر شهر و حومه ها و حصارهای شهر به هنگام فرار . او اظهار کرد که بسیاری از آنها هنگام فرار قبل از رسیدن به مرز با قمه کشته می شدند. او شاهد عینی کشته شدن حدود 40 پرسنل گروه MSF (پزشکان بدون مرز) در اردوگاهها بود .

دکتر زکریا همچنین اظهار کرد که پس از تخلیه رواندا ، در24 آوریل 1994 به همراه تیم خودم در مرز بوروندی ، شاهد نهرهایی از اجساد مثله شده بصورت morque (مرده خانه بدون هویت افراد) و  mass burial(دفن جمعی ...) از مردان و زنان و کودکان بسیار زیادی بودم که اجساد شناور بودند ؛ او همچنین اعلام کرد که هجوم و حملات بصورت سازمان یافته و سیستماتیک بود. (پاراگراف 157-158-159)

لیندسی هیلسون یک روزنامه نگار شهادت داد که او از 7 فوریه 1994 در کیگالی بود تا اواسط آوریل 1994. او اظهار کرد که پس از سقوط هواپیما در 6 آوریل ، متعاقب کشته شدن رئیس جمهور ، کشتار توتسی ها در پایتخت آغاز شد . که با ابزارهای قمه ، گرز و چوب دستی صورت می گرفت . سایمون ککس یک فیلمبردار و عکاس بود که او از شهر اوگاندا به رواندا آمده بود و شهادت داد . او در سفر دوم خود زئیرشهادت داد که در پروشگاه کودکان ، شاهد فرزندان توتسی بود که آنها قتل عام شده بودن یا ناپدید شده بودند . آلیسون دسفورجسهم یکی دیگر از متخصصین بود که شهادت داد .(پاراگراف160-161-162-163)
ژنرال رمئو دایره فرمانده نیروی های unamir در آوریل 1994 بود که شهادت به درگیریRPF(حزب میهن پرستان رواندا)  و FAR داد . به نوعی بیانگر جنگ داخلی بین نیروی نظامی بود . در همان زمان گزارش نهایی کمیسیون کارشناسان سازمان ملل متحد درمورد قطعنامه 935 شورای امنیت و گزارشگر ویژه کمیسیون حقوق بشر در اعدام های فراقانونی (Extrajudicial) ، اعدام های شتابزده (summary Execution) و اعدام های خود سرانه (Arbitrary Execution) و نهایتا گزارش دبیرکل در unamir حاوی خلاصه ای از بحران در حال گسترش بود .همچنین گزارش کمیساریای عال سازمان ملل (آقای آلاخوزه کمند) و .. قابل توجه در اثبات جنایات بود . (پاراگراف 164-165)

شعبه اعلام کرد که شاهدانی از تابا نیز ، بر کشتار دسته جمعی(mass killing) اتفاق افتاده در سراسر سرزمین شهادت دادند .شاهدی اعلام کرد که آکایسو اعلام کرد که "تمام توتسی ها باید کشته شوند" و  او شهادت داد که آکایسو اعلام کرد ، "می خواهم در رواندا بهد از خروج توتسی ها صلح ایجاد کنم" .... .(پاراگراف 166-167-168-169)

قبل از جریانات 1994 همراه داشتن کارت هویت (identity card) یرای تردد در شهر برای همه قوم هوتو ، توتسی و توآ الزامی بود . قانون اساسی رواندا همچنین قانون 10 ژوئن 1991 رواندا درماده 16 ، همه شهروندان را از حیث نژاد ، رنگ ، پوست ، منشا ، قومیت برابر هستند . در این رابطه پیمان آروشا نیز قابلتوجه است . همچنین قواعد عرفی نیز ناظر بر شناسایی قومیت هوتو و توتسی بود . (پاراگراف 170-171)

بند 8 کیفرخواست که در مورد جرایم علیه بشریت است ، به عنوان بخشی از حمله گسترده و سیستماتیک علیه غیرنظامیان صورت گرفت . آلیسون دس فورجس نیزاز دیگر شهود این حادثه بود . همچنین شهادت داده شد که از طریق رسانه ، هوتوها تشویق وتحریک به هجوم علیه توتسی ها می شدند....  . تکرار شهادتهای گذشته (پاراگراف 172-173-174) 
بند 10 کیفرخواست و در بیان قربانیان که شامل معلمان ، کشاورزان ، پناهندگان ، روشنفکران بود. که بعدها بند A به کیفرخواست اضافه شده است . به جرم خشونت جنسی که دادستان اعلام کرده است . بند 11کیفرخواست دربر دارنده تعریف مسئولیت کیفری فردی (individual criminal responsibility) است که در ماده 6 دیوان رواندا بود و اتهامی است که شخصا فرد را پاسخکوی جرایم ارتکابی خود در کیفرخواست می داند . (پاراگراف 175-176-177)

قتل/کشتن (Killings) مندرج در پاراگراف 12-13-18-19-20 کیفرخواست

شعبه دادگاه با درنظر گرفتن بند 12 کیفرخواست ، مسئولیت را متوجه متهم می داند مبنی بر آگاهی و مطلع بودن آکایسو از قتلهای صورت گرفته در منطقه تابا بین 7 آوریل و پایان ژوئن 1994 ، و قصور و کوتاهی کردن برای جلوگیری از این قتلها و همچنین کوتاهی در درخواست کمک از مقامات منطقه ای و ملی . به موجب بند 12 : ژان پل آکایسو به عنوان فرماندار ، مسئول حفظ نظم عمومی و ... بود . حداقل 2000 توتسی در تابا کشته شدند ، درحالی که آکایسو هنوز در راس قدرت بود . قتلها بصورت آشکار و علنی (openly) صورت می گرفت و بسیار گسترده بود و آکایسو باید از آنها مطلع می بود . (پاراگراف 178-179)

علاوه بر شهادت بسیاری از افراد مبنی بر اقتدار و در راس حکومت بودن آکایسو ، خود او نیز اقرار کرد که به عنوان فرماندار ، مسئول حفظ و نگهداری امنیت و قانون در شهر بوده است . در این خصوص افرم گارانگوا اظهارکرد که جمعیت تابا ازمرز 7000 نفر کاهش یافته است از تاریخ مذکور و همچنین توصیف کرد گورهای دسته جمعی (found graves) موجود در نقاط شهر. و طی برآوردی کلی از افراد کشته شده ، اظهار شد که تقریبا همه آنها توتسی بودند و شعبه به این دلیل بدور از هرگونه شک و تردید معقول ، معیار کشته شدن بیش از 2000 توتسی درآن تاریخ را قبول کرد . (پاراگراف 180-181)

دیگران از جمله شاهد NN ، شهادت داد که متهم در زمان کشتن (killings) در دفترخود و نقاط دیگر شهر حاضر بوده و شاهد کشتن انها بوده است . KK , NN و ... شهادت داند که متم در کشتن فعالانه شرکت داشته و نظارت می کرده . همچنین متهم خودش اقرار نمود که از چنین قتل هایی آگاهی داشته . شاهدان شهادت دادند که متهم گفته بود که "هرجایی از تابا که توتسی ها زندگی میکنند ، کشته شوند" . و به این دلیل از 19 آوریل 1994 ، کشتار گسترش یافت در تابا .

آخرین اتهام بند12 این بود که او در مقام مسئولیت خود هیچ اقدامی در مبارزه با آنها و یا مطلع کردن مقامات در سرکوبی خشونت ، انجام نداد . متهم ادعا کرد که او هیچ قدرتی برای جلوگیری از قتل های در حال وقوع نداشت . شعبه بیان داشت که در پرتو دلایل موجود ، ضروری است که بین دوره قبل از 18 آوریل 1994 و دوره بعد از 18 آوریل 1994 یعنی وقتی که بین اعضای دولت موقت (interim governmant) و فرماندار آکایسو در مورامبی گیتاراما ملاقات صورت گرفت ، تفکیک قائل شویم . در واقع در رسیدگی شعبه دریافت که یک تغییر روشنی در شخصیت و رفتار متهم بهد از 18 آوریل صورت گرفت . (پاراگراف 182-183)

گروهی شهادت دادند که او تلاشهایی هم بر علیه تهاجمات interahamwes که در کیگالی آغاز شده بود در جهت عدم ورود به تابا انجام داد . شاهد W شهادت داد که بنا به دستور متهم به مردم ، انها باید جلوی تهاجمات ایستادگی کنند و در پی آن تعدادی از interhamwes ها کشته شدند . شاهد K شهادت داد که در زمان آکایسو شهر آرام بود و او گفت که آکایسو مردم را جمع می کرد و می گفت مخالف اعمال خشونت آمیز در شهر است . شاهد A شهادت داد که وقتی interhamwes سعی در ورود به شهر داشتند ، فرماندار هر عملی را انجام داد حتی در خارج کردن آنها و نیز توقیف کردن سلاح ها و وسایل نقلیه آنها  و به این ترتیب 3 تن از انها هم کشته شدند . (پاراگراف 184)

به جهات تناقضاتی (inconsistencies) که در اظهارات متهم و شهود وجود داشت، وکیل مدافع درخواست بررسی موضوع را کرد که دادستان آن را رد کرد . شعبه معتقد بود که با وجود اختلاف بین شهادت R در اظهارات قبلی ، در وضعیتی مناسبی ثابت می شود جریان بعد از 6 آوریل 1994 در ملاقات با مورامبی در 18 آوریل 1994 . شاهد DAAX هم در مورد ملاقات ها شهادت داد و نیز از کشته شدن یکی از بخشداران/فرماندار قبلی (موجینا)سخن گفت که او مجبور به فرار شده بود در بین مورخه های مذکور در 1994 .  .....

با  وجود بررسی و شهادتها دیوان معتقد بود که رفتار و اقدامات آکایسو بعد از ملاقات 18 آوریل بسیار تغییر کرده ، به گونه ای که نه تنها تلاشی برای جلوگیری از کشتار توتسی ها نکرده ، بلکه با وجود اطلاع از کشتار آنها ، در نسل کشی شرکت داشته و خود دستور کشتن نیز می داد . هرچند تناقضاتی وجود داشت و یکی از شاهدین هم بیان کرد که او شنیده بود که آکایسو می گفت " من فکر نمی کنم که کاری که ما انجام می دهیم ، کار مناسبی باشد . چرا که باید تاوان خون هایی ریخته شده را بدهیم و ... " . این اظهارات نشان می دهد که او از زشتی و عواقب عمل خود آگاه بوده که نه تنها کاری برای جلوگیری نکرد بلکه خود آگاهانه در جریان همکاری با خشونت علیه توتسی ها برآمد . (پاراگراف 193) 

پاراگراف 13 کیفرخواست
  قصور و کوتاهی آکایسو در بازداشت افرادی که معلم محلی را کشته بودند به جهت اعتقاد آنها بر توطئه معلم به همکاری با میهن پرستان . که او به سه اتهام نسل کشی ، مشارکت و همکاری در نسل کشی ، اخراج و تبعید اجباری که از جرایم علیه بشریت است ، با مجازاتهای مقرر محکوم شد . که در این جا برای اثبات اعمال او درمورد اتهامات بند 13 کیفرخواست ، ابتدا از کشته شدن Sylvere Kavera توسط گروهی از مردان و زنان بحث شد .(پاراگراف 194)

مجازات :
Tot delicta quod lege lesae: در صورت تعدد مواد قانونی قابل اعمال به عملی واحد ، به تعداد توصیفات کیفری قابل اجرا ، محکومیت کیفری صادر می شود .

نهایتا استناد دیوان که در عملکرد خود به بررسی آنچه در خصوص قاعده مذکور گفته شد می پردازد که اگر جرایم مشابه باشند ، مجازات جرم بیشتر که تشدید آن است و اگر مشابه نباشند ، همه آن مجازات ها را جمع می کنیم. 
پیرو اتهامات مرکب و متعدد آکایسو ، قاعده Cumulative charges به منصه اجرا گذاشته شد که آن هم بر اساس تعدد معنوی بر اساس قاعده Concurrent Sentences اجرا گردید. به عبارتی برای هر عمل مذکور در کیفرخواست مجازاتی را درنظر گرفت ولی این مجازاتها را در یک زمان شروع نمود که فرض بر آن می باشد که محکوم علیه همزمان درحال تحمل همه آن مجازاتها است. در واقع در خصوص عدم مجازات مضاعف (Double jeopardy OR nonbis in idem) با جمع مجازات های او مبنی بر چند عمل مجرمانه مثلا تشابه بین مشارکت و همکاری در نسل کشی و نسل کشی به عنوان عمل مجرمانه واحد ، اقدام می نماید و در این قضیه اعمالی که ذکر آنها گذشت ، هرگز دریک حد (never co extensive) نمی باشند . در این خصوص مثالی هم ذکر می کند که مثلا : "اگر یک دستورداده شود که کلیه زندانیان جنگی که از یک گروه قومی هستند ، کشته شوند ، با قصد از بین بردن همه آنها ، این میتواند هم زنوساید باشد و هم می تواند نقض ماده 3 مشترک (جنگی) باشد . همین عملکرددر قضیه روتاگاندا مبنی بر  جمع مجازات چه تشابه از حیث موضوعی و چه تشابه از نظراختصاصی و ماهوی . که در ضمینه ضابطه جمع مجازات در بند 462 به رای تادیچ در دادگاه یوگوسلاوی اشاره می نماید . (پاراگراف 461-462-464-468-467-469-629 )

جنایت علیه بشریت :

    تجاوز جنسی مصداقی از جنایت علیه بشریت شناخته شده است. در رای آکایسو تجاوز به عنف را تحت شرایطی جزء نسل کشی آورده است. در پاراگراف 494 رای آمده است که تجاوز به عنف به منظور جلوگیری از زاد و ولد در صورتی که شخص مورد تجاوز از زادن ممنوع گردد و به همین نحو اعضای گروه در اثر تهدید یا اخافه مجبور به عدم زاد و ولد گردند نیز از مصادیق این اعمال می باشد.
تعریف شکنجه در قضیه آکایسو :
صدمه عمدی درد یا رنج شدید جسمانی یا روانی بر قربانی با هدف تحصیل اطلاعات یا اقرار از وی یا شخص ثالث ، تنبیه قربانی یا شخص ثالث ، ارعاب یا اجبار قربانی یا شخص ثالث یا هر عاملی که مبتنی بر قسمتی از اقسام تبعیضی باشد ، توسط یک مقام رسمی یا کسی که با تحریک ، رضایت یا تایید و موافقت ضمنی یک مقام رسمی اقدام میکند یا کسی که ماموریت رسمی انجام می دهد ، ارتکاب می یابد . (بندهای595-594-682-684)
پاراگراف های 510-511-512-513-514-515-516 و... در تعرف گروه
گروه :
گروههای مورد حمایت در کنوانسیون 1948 برای دادگاه رواندا ، امری غامض و مسئله ساز (problematic) بود ؛ چرا که توتسی ها در هیچ یک از گروههای برشمورده نبودند .

در قطعنامه   96(1) مجمع عمومی هم در خصوص ژنوساید به سایر گروههای مورد حمایت اشاره گردیده است که اینخود بیانگر توجه جامعه بین المللی به عدم تطابق گروههای محدود شده با واقعیت جامعه بین المللی است ؛ همچنین بیان داشته که مطابق با اصل تفسیر ، باید به "هدف و موضوع و سیاق کنوانسیون در حمایت از بشریت" توجه کرد .(مواد 31 و 32 کنوانسیون 1969)

در جریان آکایسو تعرف کسترده و جامع تری (more holistic) برای حمایت ازگروه ها (توتسی) ارائه شد ؛ به عبارتی به هم پوشانی بین افراد توجه داشت که معیارهای مشترکی داشته اند . در جریان رای آکایسو از دیگر موارد مورد بررسی گسترش مفهوم گروه های مورد حمایت است ؛ دشواریهای فراروی اثبات عنصر روانی در قضیه آکایسو درپرتو انکار متهم ، تناقضات شهود هم ، باعث شد که دیوان بر اساس قرائن و شهود دیگر و زمینه کلی وقوع جرایم ، تعداد قربانیان ، نوع سلاح های مورد استفاده ، تکرار عمل، هدف قراردادن سیستماتیک قربانیان به دلیل قومیت ، استفاده از زبان و شیوه های تحقیر وتحریک آمیز نسبت به گروه و ... برای کشف واقع استفاده نمود .

همچنین طی پانزدهمین سالگرد آغاز نسل کشی در 6 آوریل 2009 ، در خصوص گروه نیز بررسیهایی صورت گرفت که برگرفته از جریان آکایسو بوده است . در تحلیل گستره مفهوم گروه در آن کنفرانس گفته شد که در جریان آکایسو باید در یک وضعیت travaux preparatoires و در اوضا و احوال کلی آنجا و وضع کنندگان مقررات دادگاه رواندا مورد بررسی قرار دهیم . در واقع دیوان به هدف طراحان نسل کشی ، توجه می نامید و با بسط عدالت کیفری که امروزه نیز مطرح است ، تعریف گروه را به گروههایی که دارای ماهیت ثبات و دائمی هستند نیز ، مورد توجه قرار داده و آن را محدود به تابعیت و ملیت نمی کند .

در جریان آکایسو ، متهم معترف به نسل کشی نبود ، بلکه با توجه به قراین خارجی از جمله ایدئولوژی فکری خاص متهم که از آن حمایت می کرد و گستردگی اقدامات انجام شده و فحوای مفهومی اقدامات (Quasi-contextual element) در یک وضعیت ((ذهنی)) پرداخته شد ؛ ناگفته نماند که در جریان سربرنیتکا نیز به نوعی مفهوم گروه گسترش پیدا کرده بود.

در اسناد حقوق بین المللی کیفری ، حداقل تعداد قربانیان برای تحقق نسل کشی مشخص نشده است ، اما در قضیه آکایسو  انجام اقدامات حتی علیه یک عضو گروه هم ، کافی است برای نسل کشی . در قضیه آکایسو ، دیوان گروه را دارای ماهیتی دائمی دانسته که عضویت در آن معمولا بدون اراده فرد و با تولد او آغازمی شود .