صبغه الله

صبغة الله هست، خمّ رنگ هو پیسه ها یک رنگ گردد اندرو

صبغة الله هست، خمّ رنگ هو پیسه ها یک رنگ گردد اندرو

صلح در سایه عدالت

نویسندگان

صلح در حقوق بین الملل اسلام

اختلاف در زندگی اجتماعی و بین المللی ، اجتناب ناپذیر است ، باید تدبیری اندیشه شود تا اختلاف منجر به جنگ نشود ؛ به همین جهت ، در طول تاریخ ، صلح از آرمان های مقدس بشری بوده است ، چرا که جنگ همه سرمایه های مادی و معنوی جامعه و جهان را نابود می کند . در منشور سازمان ملل متحد علاوه برفصل هفتم ، مواد متعددی ناظر به حاکمیت اصل صلح در روابط بین الملل است . (مواد 1.2.11.12.15.23.24.26.33.37.39تا51. 52.54.73.76.84.99.106)

به رغم اقدامات انجام یافته ، هنوز بشر از ناامنی و بحران های منطقه ای و جهانی رنج می برد . در بررسی تداوم بحران در عرصه بین المللی ، می توان به شکافی عمیق میان نظریه و عمل تابعان حقوق بین الملل اشاره کرد . توجه به پیشینه کنفرانس ها و کنگره های بین المللی ، به ویژه جامعه ملل و سازمان ملل متحد و مروری بر مواد مندرج در میثاق و منشور و بررسی آن در مقام عمل ، به خوبی این امر را مبرهن می سازد (کاسسه،424،1370) و (ابراهیمی،232،1372)  
چکیده :
اختلاف در زندگی اجتماعی و بین المللی ، اجتناب ناپذیر است ، باید تدبیری اندیشه شود تا اختلاف منجر به جنگ نشود ؛ به همین جهت ، در طول تاریخ ، صلح از آرمان های مقدس بشری بوده است ، چرا که جنگ همه سرمایه های مادی و معنوی جامعه و جهان را نابود می کند . در منشور سازمان ملل متحد علاوه برفصل هفتم ، مواد متعددی ناظر به حاکمیت اصل صلح در روابط بین الملل است . (مواد 1.2.11.12.15.23.24.26.33.37.39تا51. 52.54.73.76.84.99.106)
به رغم اقدامات انجام یافته ، هنوز بشر از ناامنی و بحران های منطقه ای و جهانی رنج می برد . در بررسی تداوم بحران در عرصه بین المللی ، می توان به شکافی عمیق میان نظریه و عمل تابعان حقوق بین الملل اشاره کرد . توجه به پیشینه کنفرانس ها و کنگره های بین المللی ، به ویژه جامعه ملل و سازمان ملل متحد و مروری بر مواد مندرج در میثاق و منشور و بررسی آن در مقام عمل ، به خوبی این امر را مبرهن می سازد (کاسسه،424،1370) و (ابراهیمی،232،1372)
در نظام حقوقی اسلام ، اصل صلح از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است و در واقع صلح و صفا روح اسلام است . حقوق بین الملل می تواند از دستورهای اسلام در راستای تامین صلح جهانی الهام بگیرد .
مقدمه :
اسلام ، دین فطرت است . مبنای تشریع نیز تکوین است . بدون تردید ، مقتضای فطرت و طبیعت انسانی در مناسبات و روابط با دیگران در عرصه های مختلف زندگی ، با قطع نظر از عوامل خارجی ، حالت همزیستی و صلح است و این حالت فطری و طبیعی ، با سجایای عالی و پسندیده انسانی پیوند بسیار عمیق و ناگسستنی دارد . اصول و واقعیت های عینی خارجی نیز ، تاییدی بر این روابط است . جنگ و خشونت ، اکری عارضی و ناشی از افراط و تفریط در بهره برداری از غرایز درونی مانندزیاده خواری و حب ذات است ؛ چراکه زندگی اجتماعی داشتن و گرایش به همنوعان ، از آرزوهای دیرین بشر است ب.ده است . از این رو ، حکیمان ، قیلسوفان و دانشمندان اجتماعی ، اصل ((اجتماعی بودن انسان)) را به رغم گوناگونی دیدگاهها قبول دارند .
فلسفه تشریع جهاد در اسلام و بویژه قرآن ، رفع موانع ، رهایی مستضعفان ، اقامه عدالت ، هدایت انسان ها به سوی کمال تحقق حاکمیت توحید در گستره جهان است . اسلام در این زمینه رویکرد دفاعی دارد ؛ یعنی قتال بدون مقاتله از نظر قرآن ، جایز نیست . این روند در روایات و سیره معصومین نیز وجود دارد ؛ با این رویکرد ، صلح در اسلام به صورت یک اصل حاکم بر گونه های روابط اجتماعی مطرح است .
صلح خواهی اسلام هرگز به معنای نادیده انگاشتن نقش جهاد نیست . فلسفه تشریع جهاد ، بیداری و آمادگی فعال مسلمانان در عرصه دفاع از اسلام و ارزش های دینی و ملی است ، تا دشمن هرگز هوس تهاجم به کشور اسلامی را در سر نپروراند و به نوعی جهاد در اسلام ، مکمل اصالت صلح است ؛ اسلام در تاسیس اصل صلح در زمینه روابط بین المللی ، پیش گام بوده و قرن ها زودتر از حقوق بین الملل نوین ، صلح عادلانه مبتنی بر ارزش های فطری و معنوی را پی ریزی و از آن دفاع کرده است .
 
تعریف صلح :  

واژه صلح در لغت به معنای مسالمت ، سازش و از بین بردن نفرت در بین مردم است ، واژه های ((سلم)) و ((سلام)) در لفت به معنای ((صلح)) و ((آرامش)) است (مکارم شیرازی،81،جلد2) .

صلح عبارت است از ، حالت آرامش در روابط عادی با کشورهای دیگر ، فقدان جنگ و همچنین فقدان نظام تهدید (آقابخشی،1366،192) . ((صلح)) کلمه بسیار مقدسی است ، محور همه آرزوها و امیدهاست ، همه می دانند که آزادی کامل تنها در سایه صلح به وجود می آید ، همه از اهریمن مهیب جنگ گریزانند ، همه فرشته و همای زیبای صلح را تقدیس می کنند . شرق و غرب ، دنیای سرمایه داری و کمونیسم همه و همه خواستار صلح اند ، خاطره بسیار تلخ و ناگوار جنگهای گذشتهو خرابیهای ناشی از آن هنوز مرمت نگردیده است ؛
موضوع ((صلح)) و زندگی مسالمت آمیز از مسائل عمیق و ریشه دار اسلام است و تمام نظامها و دستورات و مقررات روی آن پی ریزی شده است .
در فقه اسلامی ، دو واژه ((سلام)) و ((صلح)) برای تبیین یک اصل حقوقی به کار می رود . مشتقات این دو واژه در قرآن ، به صورت متعدد آمده (نساء94،مائده16،انعام54و127،یونس62،رعد24،نور61،فرقان63،صافات181،واقعه25و26،ق34،قدر5) که در مجموع ، ((سِلم)) بر وزن ((عِلم)) ، مترادف با صلح به معنای مسالمت آمیز است و ((سَلم)) بر وزن ((عَقل)) به معنای سازش عادلانه و همزیستی است (سلیمی،221،1390).

در واقع منظور از صلح که یکی از هدف های اساسی همه ادیان آسمانی است و در صحنه بین المللی نیز به دنبال آن هستیم ، حالت طبیعی و بدون جنگ و آرام بین ملتها و کشورها است ؛ بدون آنکه زمینه ای برای تهدید یا تئسل به زور و برخورد مسلحانه فراهم آید .
اصل صلح در نظام حقوقی اسلام :
اصل صلح ، زیربنای فقه سیاست خارجی اسلام و از مبانی حقوق بین الملل اسلامی به شمار می رود و در آموزه های اسلامی ارزش والایی دارد (انفال1،حجرات9) . توصیه اسلام به مسلمانان این است که رفتارتان حتی با دشمنان باید به گونه ای باشد که آنان با شما صمیمی شوند (فصلت33) . گزینش نام اسلام برای دین حضرت محمد (ص) بهترین دلیل بر اهمیت صلح در نظام حقوقی اسلام است .
با این وجود برخی از مستشرقین و حتی متفکرین اسلامی ، ادعا کرده اند که <<اسلام ، دین جنگ و شمشیر است و اصل را جنگ و قتال می داند>> و به نوعی با نگرش بیرونی به عملکرد حاکمان به این نتیجه رسیده اند .
به نظر می رسد ، خاستگاه این چنین پندارهای شتابزده و بدون تعمق ، از یک سو ، فقیهان مسلمان درباره صلح با رویکرد ((بین المللی)) آن کمتر بحث کرده اند و از سوی دیگر ، مباحث ((جهاد)) در فقه اسلامی به گونه ای مطر شده که در ذهن بسیاری مفهوم ((جنگ تعرضی و ابتدایی)) و ((قتال)) را تداعی می نماید ؛ همچنین ، عملکرد حاکمان غیر معصوم کشورهای اسلامی ، بیشتر حالت کشورگشایی داشته است .
جایگاه صلح در نظام حقوق اسلامی
صلح در قرآن
از دیدگاه قرآن همانگونه که جنگ تجاوزکارانه محکوم است ، تجاوز در جنگ نیز مذموم است ؛ چون جنگ ، مخالف با ((فطرت سلیم انسانی)) و معارض با ((قانون نظام هستی)) است. استناد به اصل تنازع بقا به منظور دوام جامعه و ((انتخاب اصلح)) بسیار ضعیف است و هیچ گونه توجیه عقلی و نقلی ندارد . اساس زندگی انسان ، تعاون بقاست و نه تنازع بقا (مکارم شیرازی،362،جلد10) . انسانها باید بر اساس اصل تعاون ، زندگی اجتماعی خود را سامان دهند و به تکامل برسند .
... والصح خیر (نساء128) ، مفهوم گسترئه ای است که انواع صلح فردی ، اجتماعی و بین المللی را شامل می شود .
1-    صلح میان مسلمانان و بیگانگان   
وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ (انفال61) ؛ اگر آنان (دشمنان اسلام) تمایل به صلح نشان دهن ، تو نیز از در صلح درآی و بر خدا توکل کن ، او شنوا و داناست . (البته در عین رعایت اصل احتیاط در برابر دشمن ، به وسوسه ها اعتنایی مکن)

فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقَاتِلُوکُمْ وَأَلْقَوْا إِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبِیلا (نساء90) ؛ پس هرگاه از شما کناره گرفتند و با شما نجنگیدند و تسلیم شما شدند خدا برای شما راهی  بر علیه آنها نگشوده است  و اجازه نمی دهد که با آنها بجنگید . قسمت انتهای آیه تاکیدی بر پذیرش پیشنهاد صلح از سوی دشمن است ؛ این آیه صلح طلبی را به صورت یک اصل اساسی در روابط بین المللی مطرح میکند که حتی باید پیشگام باشد ، به گونه ای که از مذاکرات مقدماتی صلح نیز استقبال کند .

... أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ (حجرات9) ؛ ... پس هر گاه به حکم حق برگشت با حفظ عدالت میان آنها را صلح دهید و همیشه (با هر دوست و دشمنی) عدالت کنید که خدا بسیار اهل عدل و داد را دوست می‌دارد.

لا ینهئکم اللّه عـن الذیـن لم یـقـتلوکم فى الدین و لم یخرجوکم من دیرکم ان تبروهم و تقسطوا الیهم ان اللّه یحب المقسطین ؛ انما ینهئکم اللّه عن الذین قتلوکم فى الدین و اخرجوکم من دیارکم و ظهروا على اخراجکم ان تولوهم و من یتولهم من یتولهم فاولئک هم الظالمون (ممتحنه8و9) ؛ (ایـن فـرمـان تنها مربوط به کفاریست که شما را بیرون کردند و با شما جنگیدند) و اما آنـهـایـى کـه چـنـیـن نـکردند خدا شما را از احسان به آنان و رفتار عادلانه با ایشان نهى نکرده زیرا خدا عدالت کاران را دوست مى دارد . خدا تنها از دوستى کسانى نهى کرده که با شما سر جنگ دارند و تنها بر سر مسأله دین بـا شـما جنگیدند و شما را از دیارتان بیرون کردند و در بیرون کردنتان پشت به پشت هـم دادنـد خـدا شما را از اینکه آنان را دوست بدارید نهى فرموده و هر کس دوستشان بدارد پس آنها ستم کارند . این آیه نیز به صلح عادلانه و نیکی کردن به کسانی که سابقه اذیت داشتند ، اشاره دارد  .

(توبه7و6) ؛ آیات صلحی هستند که نسبت به همه مخالفان دینی اعم از اهل کتاب و غیر آن را شامل می شود ، از سویی دیگر امکان امان و احترام  نسبت به افراد و جوامع غیر اسلامی را می پذیرد .
صلح در سنت :
عملکرد پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم می تواند در این زمینه الگو و اهام بخش مسلمانان باشد ، زیرا آنان بر اساس سفارش های قرآن ، روشی اتخاذ کرد که تجسم عینی صلح و همزیستی مسالمت آمیز است (مطهری،58،1368) .
امام علی (ع) : من کمال السعاده السعی فی صلاح الجمهور
حج آیه 40 و بقره آیه 251(تجویز جهاد به جهت برقراری صلح و امنیت) ، بقره19 ، انفال 12 و 13 ، توبه 36و 12 و 13 و ... .

نکات قابل توجه در مورد آیات جهاد :
1-    جهاد و جنگ فی نفسه امری مذموم نیست ، بلکه با توجه به خوی زیاده خواهی انسان ، اگر جهاد تشریع نشده بود ، زیاده خواهان زمین را به فساد می کشیدند .
2-    جهاد دفاعی در اسلام مشروع است ، چرا که مسبوق به ظلم ، جنگ ، نقض پیمان و دشمنی کفار و مشرکین است .

داستان فتح مکه بهترین نمونه عفو و گذشت پیامبر
صلح جهانی و همگانی برای کلیه ملل
هدایت اسلامی ، ما را به سوی صلح و دوستی فرا می خواند تا جایی که مخالفت نسبت به دین حق را از اسباب دشمنی و تجاوز نمی داند (شلتوت،93،1399).
اصل اولیه روابط بین المللی در اسلام (با دول غیر اسلامی) ، بر صلح است یا جنگ ؟
روح اسلام و اصولا همه ادیان الهی ، با جنگ و خونریزی بی اساس مخالف است و اگر فرمان به آمادگی داده است ، هدف آن دفاع از موجودیت و کیان دین است .
دو نظریه :
الف) اصل رابطه بر جنگ است :
دلایل : 1-قرآنی
2- روایات
3- آرای دانشمندان
4- بنای عملی (رویه)
ب) اصل رابطه بر تسالم و صلح است
ممتحنه ایات 60.8.9 و حج 22.40 مطالعه شود در مورد تعیین سرنوشت
دلایل اصالت صلح در اسلام :
-        دلایل قرآنی صلح صفحه 47 اصالت صلح
-        دلایل روایی (روایات) صلح (سنت معصوم)صفحه 54

-        آرای دانشمندان در مورد اصالت صلح
دو دسته اند ، عده ای صلح را همراه مصلحت بودن می دانند اما برخی اصالت را بر صلح می دهند بدون توجه به مصلحت صلح
سیره و رویه معصومین در رابطه با اصالت صلح :
ضمانت های حفظ صلح جهانی:
1-   روابط مقدس بین مسلمین و سایرین بر اساس محبت و دوستی ملی
2-   محدود بودن جنگ به شرایط و غایت خاص (استثنایی بودن جنگ)
3-    
نتیجه :
شهید مطهری (ره) : در قرآن هم دستور جنگ رسیده و هم دستور صلح ؛  اسلام نه صلح را به معنی یک اصل ثایت می پذیرد و نه در همه شرایط جنگ را . اصولا جنگ و صلح در همه جا تابع شرایط است . هدف ، اسلام و تامین حقوق مسلمانان است . اسلام به عنوان دین کامل ، تحمل ذلت را اجازه نمی دهد ، ولی در عین حال طرفدار صلح است . تشریع قانون جهاد در اسلام ، به هدف دفع تجاوز است . (سیری در سیره ائمه اطهار ص 77-78)
ایشان در مقام مقایسه بین اسلام و مسیحیت اظهار می دارد :
<<میگویند مسیحیت این افتخار را دارد که هیچ اسمی از جنگ در آن نیست . ما می گوییم اسلام این افتخار را دارد که قانون جهاد دارد . ... اسلام دینی است که وظیفه و تعهد خودش را این می دارند که یک جامعه تشکیل دهد . آمده کشور دولت و حکومت مستقل تشکیل دهد . رسالتش اصلاح جهان است . چنین دینی نمی تواند بی تفاوت باشد ... مسیحیت دایره اش محدود است و اسلام وسیع است . مسیحیت از حدود اندرز تجاوز نمی کند اما اسلام تمام شئون بشر را زیر نظر دارد ، قانون اجتماعی دارد ، قانون اقتصادی ، سیاسی و .. دارد . چطور می تواند قانون جهاد نداشته باشد.>>
اسلام دین صلح و دوستی و آرامش است و به این خاطر اصل صلح را به عنوان یک اقدام برتر (نساء128) در روابط فردی و اجتماعی و بین المللی مطرح ساخته است  : وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ (انفال61) یعنی : و اگر به صلح گرایند ، تو نیز به صلح گرای و بر خدا توکل کن. این آیه ناظر به گروههایی است در حال پیکار با مسلمانان .
البته صلح طلبی اسلام هرگز به این معنا نیست که مسلمانان حالت آمادگی خود را از دست دهند تا دشمن به تهاجم تشویق شود ؛ چنانکه اسلام هیچ گاه مسلمانان را به ((صلح ذلیلانه)) از موضع ضعف توصیه نمی کند در انتهای آیه 9 سوره حجرات ، به عادلانه بودن صلح و نهی از صلح ظالمانه و ذلیلانه ، اشاره دارد ؛ زیرا این دو ، از عوامل زمینه ساز جنگند و نمی توانند صلح عادلانه بین المللی را تامین کنند و نهایتا صلح موقت نمی تواند پایدار بماند و در درون خود نطفه جنگ را می پروراند ؛  به همین جهات ، شارع مقدس ((جهاد)) برای مبارزه با ظالمان (حج39) ، نجات مظلومان (نساء75) ، رفع فتنه (انفال39) ، تامین امنیت اجتماعی (نساء75) و سایر اهداف مقدس به صورت فریضه الهی همواره مورد تاکید قرار داده است .  

  • اشکان علیپور

اسلام و حقوق بین الملل

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی